علم دامپزشكي و نقش آن در عصر جديد

پيشرفت روز افزون علم در طي دو سه قرن اخير بويژه قرن بيستم،در تمام زمينه ها از جمله علوم بهداشتي و پزشكي باعث افزايش چشمگير جمعيت انساني در كره زمين شد.

در دوران ماقبل صنعتي ، ميزان توليدات و ميزان رشد جمعيت و زاد و ولد باهم تطبيق نسبي داشتند به عبارت ديگر ، اين طبيعت بود كه ميزان غذا و ميزان مرگ و مير جمعيت را معلوم ميكرد و بشر در افزايش وكاهش آن نقشي قابل توجهي نداشت.قحطي هاي گسترده و سطح پايين بهداشت تعداد جمعيت را كنترل ميكرد. در حال حاضر در سايه توليد به شيوه صنعتي و بهبود معيارهاي بهداشتي و سلامتي ،روزانه 220 هزار نفر به جمعيت كره زمين اضافه مي شود و اين حفظ جمعيت به نوبه خود به غذاي بيشتري نياز دارد.

دخالت بشر در حفظ نسل خود نمي تواند به شكل ناقص انجام پذيرد، بدين معني كه شيوه هاي سنتي توليد و نگهداري و توزيع غذا پاسخگوي مصرف غذاي چنين جمعيت رو به رشدي نيست. به همين دليل در كشورهاي صنعتي همپاي گسترش كيفي و كمي صنايع به پيشرفت در توليدات دامي و كشاورزي نيز توجه شده و اين توجه امروزه به پايه اي رسيده است كه موجودات زنده نيز تبديل به كارخانه هاي تبديل محصولات زراعي به پروتئين دامي شده اند.

تا قبل از جنگ جهاني دوم كه حداقل نيازهاي غذايي جوامع انساني تامين بود ، حرفه دامپزشكي صرفا منحصر به اسب مي شد زيرا اين حيوان به عنوان نيروي اصلي و محركه ارتش هاي جهان به حساب مي آمد. در سال 1709 بيماري طاعون گاوي به اروپا نفوذ كرد و در عرض چند دهه خسارات فراواني را به آنها وارد آورد. تكرار شيوع بيماري و ادامه خسارات سبب شد تا در سال 1744 دانشكده هاي پزشكي اروپا را مسئول متوقف كردن بيماري نمايندولي متاسفانه توفيقي حاصل نشد. پس از اين اقدامات ناموفق در سال 1762 اولين مدرسه دامپزشكي در شهر ليون فرانسه تاسيس گرديدو بدنبال آن در شهرهاي ديگر اروپا مدارس دامپزشكي جديد ايجاد گرديد.

در اقتصاد كشاورزي ، نزديكترين راه براي تامين نيازهاي غذايي مردم كنترل بيماريها ميباشد و اروپاييان اولين كساني بودند كه به اين امر مهم توجه نمودندو به تشكيلات مربوط به تامين بهداشت دام خود اقتدار بخشيدند و زمينه افزايش توليدات و همچنين ارتقا بهداشت عمومي را فراهم آوردند.بديهي است اين امر مهم در سايه توجه كافي به پيشگيري ، كنترل، مبارزه و ريشه كني بيماريهاي دامي ميسر شده است و اكنون از مقوله كميت فراتر رفته و به موضوع كميت پرداخته اند و اولين مشخصه توليدات دامي را كيفيت بهداشتي آن و عاري بودن از حالات مخاطره آميز مي دانند .در رابطه با امر فوق ، دامپزشكان در كنار ساير محققان نقش ارزنده و اساسي خود را ايفا مي نمايند.

دامپزشكي حرفه اي است با دامنه وسيع ، فعاليت هاي مفيد و  مولد كه در حاشيه خود موجد اشتغال فراوان  و صفوف كاري متعدد بوده و ارزش هاي اجرايي آن در جهان پيشرفته كنوني تدريجا به منصه ظهور رسيده است. اجزاي فعاليت هاي دامپزشكي در پنج جايگاه محوري به شرح ذيل قرار ميگيرد: (نمودار 1 ):

- دامپزشكي در خدمت توليد و سرمايه هاي ملي

-        دامپزشكي در خدمت بهداشت عمومي

-          دامپزشكي در خدمت آموزش و تحقيق

-         دامپزشكي در خدمت محيط زيست ( خشكي و درياها )

-  دامپزشكي در خدمت روابط بين الملل و سياست هاي استراتژيك حفظ آب و خاك كشور.

امكانات دامپزشكي در زمينه تامين سلامت و بهداشت دام و توليدات آن موقعيت خاصي را فراهم نموده تا بتوان تعداد كثيري دام را در واحد سطح نگهداري نمود. اگر امكانات علمي دامپزشكي براي تامين سلامت دام را حذف نماييم ملاحظه ميشود كه امكان پرورش فقط يك هزار قطعه جوجه در يك محدوده 1000 متر مربعي نه تنها مشكل بلكه محال است(  در حال حاضر 15000-10000 قطعه جوجه در اين مقدار مساحت پرورش داده ميشود ) . اين امر منجر به افزايش توليد در همه زمينه هاي توليد مواد پروتئيني نظير دام، طيور،ميگو،ماهي،زنبور و .. شده است. 

 

بيماريهاي متعددي وجود دارند كه بين انسان و دام مشترك بوده و عدم كنترل آنها در حيوانات ميتواند باعث بروز مخاطرات جدي براي سامت جامعه انساني گردد كه از جمله آنها ميتوان به بيماري جنون گاوي (BSE) ، آنفلوانزاي مرغي ، هاري و بروسلوز را نام برد . اجراي قوانين و مقررات قرنطينه اي ، مبارزه ، واكسيناسيون... و هر برنامه اي كه از بروز اين بيماريها در دامها و در نتيجه انتقال آنها به انسانها جلوگيري كند، بر عهده دامپزشكان ميباشد.

امروز نسبت قابل توجهي از دامپزشكان درگير فعاليت هاي آموزشي و پژوهشي در دانشگاهها و موسسات آموزشي دولتي و غير دولتي ، موسسات تحقيقاتي و ساير خدمات مربوط به رشته هاي علوم پزشكي و كشاورزي شده اند. در واقع علوم دامپزشكي يك حلقه ارتباطي است كه علوم پزشكي و علوم كشاورزي را در تمام جوامع پزشكي بهم  ديگر متصل ميكند. نكته اي كه اينجا قابل ذكر است اين است كه درمان بيماريهاي انفرادي دامها ، در شرايط كنوني بيش از 10 درصد حجم عمليات دامپزشكي را در بر نميگيرد.

از جمله اموري كه در سالهاي اخير نقش دامپزشكي كشور را در صحنه بين الملل بطور دقيق ترسيم ميكند ، نگهباني از درياها و مراقبت از سلامت آنهاست تا در پرتو آن بتوان به تامين غذاي جمعيت رو به رشد جهان ، به نحو مطلوب استفاده نمود.

نگهداري حيوانات در كشتي ها در قرن هاي قبل و مبادلات دام و فراورده هاي دامي و پروتئيني در تجارت بين الملل در دو قرن اخير نقطه آغاز فعاليت دامپزشكي در تجارت جهاني بوده و هست. شناخت بيماريهاي واگير خاص دامها و بيماريهاي مشترك اگزوتيك ، سبب اصلي آن بوده كه برا ي تحديد محل هاي جغرافيايي اين بيماريها ، دامپزشكي نقش مهمي را در مبادلات بازرگاني بر عهده بگيرد تا آنجا كه وجود گواهينامه هاي دامپزشكي يكي از اسناد ضروري حمل كالا شمرده ميشود.

در كشور ما اجزاي فعاليت هاي صنف دامپزشكي گستره وسيعي را در بر ميگيرد كه در جدول 1 اين عناوين به تفكيك ذكر شده و هدف از فعاليت ، سهم فعاليت ، دستگاههاي مرتبط و مستندات قانوني فعاليت هاي مزبور نيز آورده شده است.

نگاهي به سطور گذشته و همچنين جدول مزبورنشان ميدهد كه علم دامپزشكي در كنار ساير حرفه هاي مرتبط ميتواند نقشي ارزنده اي در تامين غذاي جمعيت رو به رشد زمين ، حفظ سلامت جامعه ، امور تحقيقاتي ، سلامت محيط زيست و ساير امور مرتبط  داشته باشد.

                                                                          -

منابع مورد استفاده:

1. مجله نظام دامپزشكي شماره هاي 2و3 و 6

2. مجله طيور شماره 1 ( از انتشارات سازمان دامپزشكي )